Ssaki
Wymarłe ssaki australijskie są dość dobrze poznane dzięki licznym i często zachowanym w dobrym stanie szczątkom kopalnym. Australia jest jedynym kontynentem zdominowanym przez torbacze. Materiał kopalny wskazuje, że stekowce były tu obecne od wczesnej kredy, a torbacze i ssaki łożyskowe pojawiły się w eocenie, (56-34 mln lat temu). I chociaż torbacze i ssaki łożyskowe koegzystowały tutaj w eocenie, to tylko torbacze przeżyły do naszych czasów. Ssaki łożyskowe ponownie pojawiły się w Australii w miocenie gdy Australia znajdowała się bliżej Indonezji. Z tego okresu w materiale kopalnym są znajdywane szczątki nietoperzy i gryzoni. Torbacze rozwinęły się i wypełniły podobne nisze będąc w wielu przypadkach fizycznie podobnymi do ich łożyskowych odpowiedników w Eurazji i Ameryce Północnej, gdzie łożyskowce zajmują podobne nisze ekologiczne. Zjawisko takiego zbieżnego rozwoju nazywa się konwergencją. Na przykład, stojący nawyżej w hierarchii pokarmowej drapieżnik wilk workowaty jest uderzająco podobny do psowatych jak wilk. Koala i leniwce prowadzą podobny nadrzewny i jakby spowolniony tryb życia. Lotopałankowate i wiewiórki z rodzaju Pteromys mają podobne adaptacje do nadrzewnego trybu życia. Torbacze mrówkożerowate i mrówkojady są zwierzętami owadożernymi.

Stekowce
Stekowce (Monotremata) stanowią rząd najbardziej prymitywnych ssaków, których cechą charakterystyczną jest składanie jaj zamiast rodzenia żywych młodych jak robią to torbacze i ssaki łożyskowe. Tym przede wszystkim różnią się od innych ssaków, a jajorodność jako sposób rozmnażania upodobnia je do gadów. Inne gadzie cechy to posiadanie steku i kości kruczej, czego konsekwencją jest umieszczenie kończyn z boków ciała i gadzi sposób chodzenia. Cechy te u pozostałych ssaków nie występują. Natomiast cechy upodobniające je do innych ssaków to posiadanie gruczołów mlecznych, stałocieplność i obecność 3 kostek słuchowych. Dwa z czterech żyjących gatunków stekowców występują w Australii. Są to dziobak i kolczatka.

Dziobak jest jednym z najdziwniejszych stworzeń w królestwie zwierząt. Prowadzi ziemnowodny tryb życia, ma dziób podobny do kaczego chociaż pokryty miękką skórą, płaski i szeroki ogon oraz błonę pływną pomiędzy palcami wszystkich kończyn dzięki czemu jest dobrym pływakiem. Samce jako jedyne ssaki mają kolec jadowy umieszczony na obu tylnych kostkach, wykorzystywany zapewne w walkach o terytorium i o samice. Ukłucie nie jest groźne dla życia człowieka, lecz powoduje silny ból i opuchliznę, która może się utrzymywać przez kilka miesięcy, a dla mniejszych zwierząt (np. psów) jad dziobaka jest śmiertelny. Na dziobie ma receptory, którymi wyłapuje oddziaływanie elektryczne innych zwierząt, co wykorzystuje przy znajdowaniu i chwytaniu ofiary ponieważ podczas nurkowania ma zamknięte oczy.

dziobak

Kolczatka ma powstałe z przekształconych włosów kolce, posiada z rurowaty długi ryjek (o kostnej podstawie) zakończony małym otworem gębowym. Język bardzo długi (do 18 cm), pokryty lepką śliną, do której przylepiają się owady. Potrafi go wyciągać i wciągać do pyska około 100 razów na minutę kiedy łapie termity. Zdobycz miażdżona jest między rogowymi naroślami w jamie ustnej. Łapy ma silne, przystosowane do kopania w ziemi, u samców na tylnych kończynach ostrogi do obrony. W razie konieczności potrafi pływać. Jej głównym zmysłem jest węch.

kolczatka

Torbacze
Australię można nazwać krainą torbaczy, które opanowały tu większość środowisk, i które przynajmniej od początku trzeciorzędu różnicowały się na nowe wyspecjalizowane formy. Torbacze (Marsupialia) charakteryzują się obecnością torby, w której wychowują młode. Za najbardziej prymitywne uważa się drapieżne niełazowate (Dasyuridae), u których torba jest najsłabiej rozwinięta.

diabeł tasmański

Drapieżne torbacze żyjące współcześnie należą do dwóch rodzin, wspomniane już niełazowate z 51 gatunkami, i numbat (Myrmecobius fasciatus), który jest jedynym żyjącym członkiem mrówkożerowatych (Myrmecobiidae). Wilk workowaty (Thylacinus cynocephalus) należący do rodziny wilków workowatych (Thylacinidae) był największym spośród drapieżnych torbaczy, ale obecnie uważa się go za gatunek wymarły, gdyż ostatni żywy okaz dożył w niewoli do 1936 roku. Obecnie największym żyjącym mięsożernym torbaczem jest diabeł tasmański, który jest wielkości małego psa i chociaż potrafi polować, to głównie żywi się padliną. Na kontynecie wymarł około 600 lat temu, a obecnie żyje tylko na Tasmanii. Do rodzaju Dasyurus niełaz plamisty należą 4 gatunki, będące nocnymi drapieżnikami o ciemnej sierści w jasne plamki wielkości kota zwane niekiedy kunami workowatymi.

Pozostałe Dasyuridae są niewielkimi zwierzętami wielkości myszy mającymi masę mniejszą niż 100 g. Dwa gatunki kreta workowatego bardzo podobne do kreta, prowadzące też podobny tryb życia i też odżywiające się dżdżownicami i innymi bezkręgowcami. Oba zamieszkują południowo-zachodnią część Australii).

Jamrajowate (Peramelidae) nazywane borsukami workowatymi są zwierzętami wszystkożernymi. W Australii występuje 7 gatunków i żadne nie są liczne. Są małymi zwierzętami, które wyróżnia kilka charakterystycznych cech t.j. wydłużony zwężający się pysk, duże pionowe uszy i długi cienki ogon. Ich ewolucyjny początek jest niejasny, ponieważ posiadają cechy zarówno drapieżnych jak i roślinożernych torbaczy. Ich przedstawicielem jest wielkouch króliczy będący niewielkim zwierzęciem obdarzonym nieproporcjonalnie wielkimi uszami, ułatwiającymi chłodzenie organizmu. W dzień chowa się przed upałami w wykopanych przez siebie długich podziemnych norach. Żeruje po zapadnięciu zmroku na termitach i larwach chrząszczy.

Roślinożerne torbacze należą do rzędu dwuprzodozębowce (Diprotodontia), który dzieli się na dwa podrzędy: wombatokształtne i Phalangerida. Do wombatokształtnych należą trzy gatunki wombatowatych (Vombatidae) i koala (Phascolarctos cinereus), który jest chyba najbardziej znanym torbaczem z powodu podobieństwa do pluszowego niedźwiadka. Żyje samotnie lub w niewielkich grupach złożonych z samca i kilku samic we wschodniej Australii. Większość życia spędza na drzewach eukaliptusów, żywiąc się liśćmi około 120 ich gatunków. Czas kiedy nie żeruje przeznacza na spanie. Na ziemię schodzi tylko po to, by przejść na kolejne drzewo. Musi to czynić nie dlatego, że na danym drzewie brakuje już liści ale dlatego, że liście eupaliptusów okresowo stają się trujące wydzielając kwas pruski. Obywa się bez picia czerpiąc wilgoć z liści i soków w nich zawartych. Wombaty żerują na ziemi jedząc trawy, turzyce i korzenie. Podobnie jak gryzonie używają przednich zębów i potężnych pazurów by kopać obszerne systemy jam. Aktywne są zwykle o zmierzchu i w nocy.

koala

Do podrzędu Phalangerida wchodzi 6 rodzin i 26 gatunków pałankowatych (Phalangeridae) nazywanych też oposami australijskimi i trzy rodziny z 51 gatunkami kangurowatych (Macropodidae). Oposy są zróżnicowaną grupą nadrzewnych torbaczy o rozmiarach od ważących 7 g Cercartetus lepidus z rodziny oposów karłowatych (Burramyidae) do wielkości kota Psudocheirus peregrinus i pałanka kuzu (Trichosurus vulpecula). Lotopałanka karłowata (Petaurus breviceps) i Petaurus norfolcensis to gatunki torbaczy, które opanowały lot ślizgowy do przemieszczania się między drzewami eukaliptusów we wschodniej Australii. Szybujące oposy mają membrany nazwany "patagiums", które rozkładają między piątym palcem kończyny przedniej i pierwszym palcem kończyny tylnej. Dzięki nim mogą pokonywać odległości rzędu kilkudziesięciu metrów.

Walabia Bennetta

Kangury dzielą się na trzy rodziny: Hypsiprymnodontidae, której jedynym przedstawicielem jest torebnik piżmowy (Hypsiprymnodon moschatus), kanguroszczurowate (Potoridae) z 10 gatunkami i kangurowate z 40 gatunkami. Kangury opanowały wszystkie środowiska lądowe za wyjątkiem obszarów typu alpejskiego w wysokich górach. Do rodziny wchodzą kangury i wallabie. Większość kangurów ma duże tylne nogi zakończone długimi wąskimi stopami z czterema palcami i potężnie umięśnione ogony, których używają aby podpierać się w czasie dwunożnego chodu, i który przekazuje energię w czasie skoków. Krótkie przednie kończyny mają pięć oddzielnych palców. Najmniejszym jest torebnik piżmowy i zarazem jedynym gatunkiem czworonożnym, podczas gdy największy kangur rudy (Macropus rufus) może osiągać ok. 2 m wysokości i masę do 85 kg.

Lotopałanka karłowata

W Australii wystąpiło zjawisko konwergencji jako niezależnego procesu ewolucyjnego prowadzącego do upodobnienia się torbaczy z nie spokrewnionymi z nimi ssakami łożyskowymi z innych kontynentów zamieszkującymi podobne środowiska.

Ssaki łożyskowe
Australijskie rodzime ssaki łożyskowe należą do dwóch rzędów: nietoperze (Chiroptera) reprezentowane przez 6 rodzin i gryzonie (Rodentia) z 1 rodziną myszowatych (Muridae). Nietoperze i gryzonie stosunkowo niedawno przybyły do Australii. Nietoperze są obecne w kopalnych warstwach od 15 mln lat i najprawdopodobniej przybyły z Azji. Żyją tutaj tylko 2 endemiczne rodzaje nietoperzy, mimo że Australię zamieszkuje 7% wszystkich gatunków nietoperzy. Jakieś archaiczne gryzonie po raz pierwszy przybyły do Australii jakieś 5-10 mln lat temu. Prawdopodobnie przypłynęły na jakiś kłodach drzew i wyewoluowały tutaj tak, że obecnie są reprezentowane przez 14 rodzajów. Milion lat temu, szczur (Rattus) dotarł do Australii z Nowej Gwinei i rozwinął się tu w 7 nowych gatunków.

Dingo

Wraz z człowiekiem dotarło też wiele innych ssaków łożyskowych, które potem wtórnie zdziczały. Pierwszym zwierzęciem wprowadzonym przez człowieka był pies dingo. Dowody kopalne wskazują, że nastąpiło to około 5000 lat temu. Kiedy Europejczycy zaczęli zasiedlać Australię rozmyślnie przywozili z różnych rejonów świata gatunki dzikich zwierząt, które potem wypuszczali na wolność. Niektóre domowe gatunki zwierząt z czasem same uciekły i wtórnie zdziczały. Zwierzęta sprowadzone przez człowieka to między innymi: lis pospolity (Vulpes vulpes), zając szarak (Lepus capensis), królik domowy (Oryctolagus cuniculus), kot domowy (Felis silvestris catus), daniel (Dama dama), jeleń szlachetny (Cervus elaphus), sambar indyjski (Cervus unicolor), sambar jawajski (Cervus timorensis), jeleń aksis (Axis axis), jeleń tajski (Axis porcinus), koń domowy (Equus caballus), osioł (Equus asinus), świnia domowa (Sus scrofa domestica), koza domowa (Capra aegagrus hircus), bawół domowy (Bubalus bubalis), garna (Antilope cervicapra) i dromader (Camelus dromedarius). Tylko trzy gatunki ssaków łożyskowych nie zostały wprowadzone umyślnie: mysz domowa (mus musculus) szczur śniady (Rattus rattus) i szczur wędrowny (Rattus norvegicus).

W przybrzeżnych wodach żyje 46 morskich ssaków z rzędu Waleni (Cetacea). Większość z nich są gatunkami kosmopolitycznymi występującymi we wszystkich oceanach świata. Z podrzędu fiszbinowców (Mysticeti) żyje 9 gatunków a wśród nich ogromny humbak, a z podrzędu zębowców (Odontoceti) żyje 37 gatunków, w tym wszystkie sześć rodzajów rodziny wali dziobogłowych (Ziphiidae) i 21 gatunków delfinów oceanicznych (Delphinidae), w tym opisany pierwszy raz w 2005 (Orcaella heinsohni). Kilka z nich okresowo przebywa we wszystkich wodach dookoła kontynentu jak np. orka (Orcinus orca), a niektóre przebywają tylko w cieplejszych wodach północnych jak np. delfin krótkogłowy (Orcaella brevirostris). Diugoń (Dugong dugon), jedyny przedstawiciel rodziny diugoni (Dugongidae) jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem. Zamieszkuje wody północno-wschodniej i północno-zachodniej Australii a szczególnie Cieśninę Torresa. Może urosnąć do 3 m długości i ważyć 400 kg. Żywią się wyłącznie na podmorskich łąkach w trawy morskiej, która z trawą sensu stricte nie ma nic wspólnego. Jedynie na południowym wybrzeżu Australii żyje morski ssak Australijski lew morski (Neophoca cinerea) należący do rodziny uchatkowatych (Otariidae). Choć gatunek ten objęty jest ścisłą ochroną to obecnie żyje tam tylko około 12 000 osobników z powodu polowań na nie od czasu europejskiej kolonizacji.

góra